Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός εμπόρων εκμεταλλεύονται το αυξανόμενο ενδιαφέρον των καταναλωτών για την προστασία του περιβάλλοντος και χρησιμοποιούν πράσινους ισχυρισμούς για να διαφοροποιηθούν, από τους ανταγωνιστές τους. Σύμφωνα με τον Πίνακα ελέγχου για τις καταναλωτικές συνήθειες του Νοεμβρίου 2019, περισσότεροι από τους μισούς καταναλωτές επηρεάζονται από πράσινους/οικολογικούς ισχυρισμούς, κατά την πραγματοποίηση αγορών.

Οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν πολλαπλασιασμό πράσινων ισχυρισμών. Πολλοί ισχυρισμοί γεννούν αμφιβολίες, είτε γιατί δεν είναι τεκμηριωμένοι, είτε γιατί δε μπορούν να τεκμηριωθούν, ή γιατί είναι παραπλανητικοί. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί σύγχυση και έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στους καταναλωτές και θέτει σε κίνδυνο την ενεργή συμμετοχή τους στη διαδικασία μετάβασης στην πράσινη οικονομία. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, που δημοσιεύτηκε το Μάρτιο του 2020 και η οποία ερευνούσε τους πράσινους ισχυρισμούς, στον τομέα της ένδυσης η πλειοψηφία των καταναλωτών ενώ πιστεύει ότι πολλά προϊόντα είναι φιλικά στο περιβάλλον, δεν πιστεύει ότι η δήλωση αυτή είναι αληθινή.

Το Σεπτέμβριο του 2019, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ.Ursula Von der Leyen, στην επιστολή της προς το νέο Επίτροπο Δικαιοσύνης, κ. Reynders, τόνισε την ανάγκη « να βρεθούν νέοι τρόποι για να ενισχυθούν οι καταναλωτές, ώστε να κάνουν πληροφορημένες επιλογές και να παίξουν ένα ενεργό ρόλο στην πράσινη μετάβαση». Το Δεκέμβριο του 2019, η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πράσινη Συμφωνία, τόνιζε ότι: «η αξιόπιστη, συγκρίσιμη και επαληθεύσιμη πληροφόρηση… παίζει σημαντικό ρόλο, ώστε οι αγοραστές να κάνουν πιο βιώσιμες επιλογές και μειώνει τον κίνδυνο του «πράσινου ξεπλύματος». Έτσι, η ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την πρόθεσή της να προχωρήσει σε νομοθετικές και μη νομοθετικές ρυθμίσεις, για να αντιμετωπιστούν οι παραπλανητικοί πράσινοι ισχυρισμοί. Τον Ιανουάριο του 2020, η Ευρωπαϊκή Σύνοδος Κορυφής των Καταναλωτών αφιέρωσε ένα εργαστήριο στον αγώνα κατά του «πράσινου ξεπλύματος», στο οποίο συζητήθηκαν πιθανές λύσεις, που μπορεί να προσφέρει η Ευρωπαϊκή Πολιτική για τους καταναλωτές, ώστε να αντιμετωπιστούν οι παραπλανητικοί πράσινοι ισχυρισμοί. Τον Απρίλιο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε το Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία, που περιλαμβάνει μέτρα, για την αντιμετώπιση των ψευδών πράσινων ισχυρισμών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ένα νέο νομοθετικό εργαλείο για την «ενδυνάμωση των καταναλωτών, στην πράσινη μετάβαση».

Κάποια κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν ενισχύσει τον αγώνα τους εναντίον των παραπλανητικών πράσινων ισχυρισμών, όπως η Γαλλία το Φεβρουάριο του 2020. Σε άλλα κράτη-μέλη οι Εθνικές Ρυθμιστικές Αρχές δημοσίευσαν κατευθυντήριες γραμμές για τους πράσινους ισχυρισμούς, όπως ο Συνήγορος του Καταναλωτή στη Δανία, το Γαλλικό Υπουργείο Οικονομικών, το Υπουργείο Περιβάλλοντος στο Η.Β. κ.λπ.

Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές θέλουν, όλο και περισσότερο, να συνεισφέρουν στην καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης. Προσπαθούν να προσαρμόσουν την αγοραστική τους συμπεριφορά και να επιλέγουν προϊόντα και υπηρεσίες που βλάπτουν λιγότερο το περιβάλλον και το κλίμα, από όσο βλάπτουν άλλα αγαθά. Όμως, η αφθονία των αναξιόπιστων ισχυρισμών και σημάνσεων δυσκολεύει τους καταναλωτές να κάνουν σωστές επιλογές βιώσιμων προϊόντων. Έρευνες δείχνουν ότι οι καταναλωτές όλο και περισσότερο παραπλανώνται, από πράσινους ισχυρισμούς. Για να μπορέσουν λοιπόν οι καταναλωτές να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στην προστασία του περιβάλλοντος, οι επιχειρήσεις πρέπει να αποδεικνύουν τους ισχυρισμούς τους, με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές.

Τον Ιούλιο του 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατάθεσε πρόταση Οδηγίας για τους πράσινους ισχυρισμούς, ώστε να διευκολύνει τους καταναλωτές να παίξουν ενεργό ρόλο, στην πράσινη μετάβαση. Η Οδηγία κινούνταν στη σωστή κατεύθυνση, αλλά χρειάζονταν κάποιες βελτιώσεις.

Η Οδηγία για τους πράσινους ισχυρισμούς θα συμπληρώσει τη νομοθεσία, για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, η οποία βρίσκεται υπό αναθεώρηση και η οποία σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, στοχεύει στην ενδυνάμωση των καταναλωτών, στην πράσινη μετάβαση και αντιμετωπίζει τα προβλήματα, στις διαφημίσεις και στις πρακτικές προώθησης και πώλησης, απαγορεύοντας τις παραπλανητικές πρακτικές, που περιλαμβάνουν και τους πράσινους ισχυρισμούς. Η Οδηγία για τους πράσινους ισχυρισμούς θέτει κανόνες στην επικοινωνία των επιχειρήσεων με τους καταναλωτές, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι παραπλανητικοί πράσινοι ισχυρισμοί δε θα καταφέρνουν να «φτάσουν» στους καταναλωτές.

Η υπάρχουσα νομοθεσία, π.χ. για την Ευρωπαϊκή οικολογική σήμανση – Ecolabel, τη σήμανση ενεργειακής επάρκειας, ή τη σήμανση οργανικής γεωργίας συνεχίζουν να ισχύουν. Όμως, αν μια επιχείρηση χρησιμοποιήσει έναν περιβαλλοντικό ισχυρισμό, ο οποίος δεν περιλαμβάνεται, ως κριτήριο, στη σήμανση οργανικής γεωργίας, ή στη σήμανση Ecolabel, ή στην ενεργειακή σήμανση, θα πρέπει να το αποδεικνύει. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι τα προϊόντα του καταναλώνουν λιγότερο νερό, από το μέσο όρο, που καταναλώνουν ομοειδή προϊόντα,  χωρίς αποδεικτικά στοιχεία.

Η πρόταση Οδηγίας αυτή:

• Υποχρεώνει τις εθνικές Αρχές να ελέγχουν τους πράσινους ισχυρισμούς, να ανακοινώνουν τα αποτελέσματα των ελέγχων και να επιβάλουν κυρώσεις, σε όσους παραπλανούν τους καταναλωτές. Τα κράτη – μέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι τηρούνται οι ελάχιστες προδιαγραφές απόδειξης, όταν οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν, εθελοντικά, πράσινους ισχυρισμούς. Επίσης, πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι διαδικασίες απόδειξης γίνονται, από ανεξάρτητους και πιστοποιημένους αξιολογητές.
• Δίνει το δικαίωμα στους καταναλωτές, να προσφύγουν δικαστικά, εναντίον παραπλανητικών και αστήρικτων ισχυρισμών.
• Αναγνωρίζει σήματα εξαιρετικής περιβαλλοντικής απόδοσης, όπως τη σήμανση Ecolabel.
• Θέτει ελάχιστες προδιαγραφές, για τις μεθόδους αξιολόγησης, που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις, για την απόδειξη των πράσινων ισχυρισμών.
• Εισάγει βασικές διατάξεις, ώστε να αποφεύγεται ο κατακερματισμός της Ενιαίας Αγοράς:
  • Οι επιχειρήσεις δε θα μπορούν να χρησιμοποιούν τους δικούς τους συγκεντρωτικούς δείκτες, αν αυτοί δε βασίζονται σε κοινή Ευρωπαϊκή μεθοδολογία.
  • Μόνον τα περιβαλλοντικά σήματα, που βασίζονται, σε Ευρωπαϊκούς κανόνες, μπορούν να παρουσιάζουν μια βαθμολόγηση, που να αναφέρεται, στη συνολική επίπτωση ενός προϊόντος, στο περιβάλλον.
  • Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άνοιξε τη συζήτηση, για την ανάπτυξη κοινής Ευρωπαϊκής μεθοδολογίας, για συγκεκριμένους ισχυρισμούς, που θεωρούνται ιδιαίτερα παραπλανητικοί και για τους οποίους είναι απαραίτητη η εναρμόνιση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, π.χ. ισχυρισμοί για τη δυνατότητα ανακύκλωσης των προϊόντων.

Δυστυχώς, η BEUC και το ΚΕ.Π.ΚΑ. εντοπίσαμε και αρνητικά σημεία, στην πρόταση:

• Ενώ η Οδηγία θέτει ελάχιστες προδιαγραφές, για τις μεθόδους αξιολόγησης, δεν καθιστά υποχρεωτική τη χρήση του Ανθρακικού Αποτυπώματος, ως μέθοδο αξιολόγησης των επιπτώσεων ενός προϊόντος, στο περιβάλλον, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ίσως, έτσι, ανοίγει το παράθυρο, για τη χρήση πολλών και διαφορετικών μεθόδων αξιολόγησης των πράσινων ισχυρισμών.
• Η ανάπτυξη κοινής μεθοδολογίας, για ισχυρισμούς, που αναφέρονται, στην ανθεκτικότητα, στη δυνατότητα ανακύκλωσης, στο ποσοστό περιεκτικότητας ανακυκλωμένων υλικών, στη βιοποικιλότητα, ίσως, χρειαστεί πολύ χρόνο.
• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν προτείνει την απαγόρευση των ισχυρισμών, για ανθρακική ουδετερότητα και «αναθέτει» τη ρύθμισή τους, σε μελλοντική κατ’ εξουσιοδότηση πράξη.
• Η πρόταση Οδηγίας δεν απαγορεύει τη χρήση επικίνδυνων χημικών ουσιών, σε προϊόντα, που φέρουν έναν πράσινο ισχυρισμό.
• Η Οδηγία πρέπει να θεσμοθετήσει μια διαφανή διαδικασία ανάπτυξης κανόνων, για την απόδειξη των πράσινων ισχυρισμών, στην οποία θα συμμετέχει η Κοινωνία των Πολιτών, με τη μορφή ομάδας διαβούλευσης για τους πράσινους ισχυρισμούς. Μέχρι σήμερα, στη διαβούλευση λαμβάνουν μέρος μόνον ειδικοί των κρατών – μελών.
• Οι κανόνες για την απόδειξη των πράσινων ισχυρισμών πρέπει να αναπτυχθούν με τρόπο διαφανή και με τη συμμετοχή όλων.
• Οι ισχυρισμοί μηδενικών εκπομπών ρύπων πρέπει να απαγορευτούν, γιατί είναι ανακριβείς από επιστημονική άποψη και μπορούν να παραπλανήσουν τους καταναλωτές.
• Η Οδηγία πρέπει να εφαρμοστεί σε όλα τα προϊόντα και υπηρεσίες.
• Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις πρέπει να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις της Οδηγίας γιατί οι καταναλωτές δε μπορούν να γνωρίζουν ποια αγαθά παράγονται, ή κατασκευάζονται από πολύ μικρές, ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
• Τα αγαθά που φέρουν έναν πράσινο ισχυρισμό δεν πρέπει να περιέχουν επικίνδυνες ουσίες.
• Οι υπάρχουσες ISO-1 Ecolabels πρέπει να γίνουν αποδεκτές.

Οι πράσινοι παραπλανητικοί ισχυρισμοί είναι πρόβλημα, που έρχεται από το παρελθόν και θα συνεχίσει να μας απασχολεί και στο μέλλον.

Δυστυχώς, σχεδόν τελειώνει το 2025 και ακόμη περιμένουμε αυτή την Οδηγία.